GÜNDEME DAİR…

Türkiye sanayisinin mevcut durumunu ortaya koyan en güzel çalışmalardan birisi İstanbul Sanayi Odası(İSO) tarafından hazırlanan  “Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu” araştırmasıdır. Geçtiğimiz Perşembe günü ikinci 500 büyük liste de açıklandı. Ancak gündemin yoğunluğunda tam anlamıyla analiz etmeye imkân bulamadığım ilk 500 sıralamasının satır aralarında kalan başlıkları ilk olarak sizlerle paylaşmak istiyorum.  “Şu büyük, bu büyük” demek yerine sanayinin genel konumuna şöyle bir bakalım. İlk dikkat çekici unsur; yüksek teknolojinin yaratılan katma değerdeki payının artıyor olması…

Yaşanan bütün sıkıntılara rağmen sanayicimiz AR-GE’ye önem vermiş. 2019 yılında AR-GE harcamalarının 9,7 milyar TL olarak gerçekleştiğini görüyoruz. Bu bir önceki yıla göre yüzde 152 artışı ifade ediyor. Aynı dönemde AR-GE harcamalarının üretimden satışlara oranının da yaklaşık binde 5’ten yüzde 1’e yükseldiğini özellikle vurgulamak istiyorum.

2019 yılında 500 Büyük’ ün finansman giderleri yüzde 33,4 düşüşle 63,8 milyar TL’ye inerken, finansman giderlerinin faaliyet karı içindeki payı yüzde 88,9’dan yüzde 69,3’e geriledi. Bu rakamlara bakarak 2019 yılında finansman giderlerinin faaliyet karı üzerindeki baskısının azaldığını söyleyebilsek dahi bu giderler yine de yüksek.

Öte yandan üretimden satışlar 1 trilyon liranın üzerinde… 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2018 yılında 878 milyar lira olan üretimden satışlarını, 2019 yılında yüzde 16,4 artırarak 1 trilyon liranın üzerine çıkardı. 2019 yılındaki artış, 2017’deki yüzde 33,2 ve 2018’deki yüzde 34,5’lik oranlar ile kıyaslandığında, üretimden satışlardaki büyüme performansının yavaşladığı görülüyor. Yüzde 16,4 son üç yılın en düşük artışı olarak dikkat çekiyor. İSO 500’ü oluşturan şirketler 50’lik gruplar halinde değerlendirildiğinde, sıralamanın ilk 50’sini oluşturan kuruluşların toplam üretimden satışlar içinden aldığı payın yüzde 50’ler mertebesini koruduğunu görüyoruz.

İSO 500’ün en önemli göstergelerinin yer aldığı tablolardan biri de temel göstergeler. Tabloya baktığımızda, 2019 yılında İSO 500’ün faaliyet karı oranı 2,8 puan gerileyerek yüzde 10,9’dan yüzde 8,1’e indi. Toplam faaliyet karı büyüklüğü ise 2018 yılında 108 milyar lira iken, 2019 yılında yüzde 14,6 azalarak 92 milyar liraya düştü. 2019 yılında iç talebin daralması ve dış talep koşullarının zorlaşması nedeniyle sanayi kuruluşları, maliyet artışlarını satış fiyatlarına yeterince yansıtamamış, hatta fiyatlarda indirime gitmiş. Bu nedenle faaliyet karında da önemli bir gerileme ortaya çıkmış. İSO 500’ün 2019’da diğer faaliyetlerden olağan gelir ve karları 154 milyar lira iken, gider ve zararları 117 milyar lira olarak gerçekleşti. Bu iki arasındaki fark alındığında, İSO 500’ün 37 milyar liralık üretim faaliyeti dışı net gelir elde ettiği görülüyor.

Finansal göstergeler içinde borçlanma ile öz kaynakların dağılımını yansıtan kaynak yapısı, kuruluşların finansal yapılarını ortaya koyan önemli göstergelerden biri. İSO 500’de 2015 yılı ile birlikte ilk kez yüzde 60’ların üstüne çıkan toplam borçların payı, takip eden yıllarda da artış eğilimini sürdürdü. 2019’da bir önceki yıla göre 1,4 puan daha artarak yüzde 68,4’e çıktı. İSO 500’ün mali borçları yüzde 23,7 artış göstererek 329 milyar liradan 406 milyar liraya yükseldi.

Son yıllarda sürekli olarak gündeme getirilen konulardan biri de “Devreden KDV” miktarları. Rakamlara baktığımızda İSO 500’ün devreden KDV yükü, uzun yıllardır sürdürdüğü yüksek oranlı artışların ardından bu yıl sınırlı bir artış gösterdi. İSO 500’ün üzerindeki devreden KDV yükü bir önceki yıla göre yüzde 1,9 oranında artarak 10,8 milyar TL oldu. Sanayicinin finansmana ihtiyacı bu kadar yüksekken, kuruluşlar önemli bir kaynağını sıfır faiz ile devlete borç vermeye devam etti. İSO 500’de kar eden kuruluş sayısı 381’den 411’e yükseldi. Faiz, amortisman ve vergi öncesi kar elde eden kuruluş sayısı 2019 yılında beş adet azalarak 483 olarak gerçekleşti.

Dikkatimi çeken bir önemli başlık ise İSO 500’de teknoloji yoğunluklarına göre yaratılan katma değer dağılımına baktığımızda 2019 yılında yaratılan katma değer itibarıyla en yüksek payı yüzde 40 ile düşük teknoloji yoğunluklu sanayilerin aldığı görülüyor.

Orta-düşük teknoloji yoğunluklu sanayilerin payı ise 2019 yılında 5,4 puan azalarak, yüzde 29,6 oldu. Orta-yüksek teknoloji yoğunluklu sanayiler grubunun payı 2018 yılında yüzde 22,2 iken 2019’da yüzde 23,5’e yükseldi. Yüksek teknoloji yoğunluklu sanayiler grubunun payı ise 2018 yılında yüzde 5,3 iken 2019’da yüzde 6,9 olarak gerçekleşti.

Türkiye’de sanayinin yüksek katma değerli ve yüksek teknoloji yoğunluklu sektörlere dönüşüm ihtiyacı sürüyor. İSO 500 sonuçları, ölçüm yapılan son yedi yıllık dönem boyunca ilk kez 2018 ve 2019 yıllarında yüksek teknoloji yoğunluklu sektörlerin payında hissedilir bir artışa işaret etti.

İSO 500 içinde orta-yüksek ve yüksek teknoloji yoğunluklu sektörlerin yaratılan katma değer içindeki payı ilk kez 2019 yılında yüzde 30’u geçmiş ve yüzde 30,4 olarak gerçekleşti. Bu artışın özellikle son yıllarda büyük bir atılım gösteren savunma ve havacılık sanayi sektörlerinden kaynaklandığı düşünülüyor.

Rakamlar gerekeni söylüyor. İkinci 500 büyüğün rakamları neler anlatıyor onu da haftaya birlikte analiz edelim.